Historia opłatka wigilijnego
16 grudnia 2020
Opłatek wigilijny jest symbolem pojednania i przebaczenia, znakiem przyjaźni i miłości. Dzielenie się nim na początku wieczerzy wigilijnej wyraża chęć bycia razem. Ma swoją symbolikę w wymiarze nie tylko duchowym: sama materia opłatka: "chleb", podkreśla również doczesny charakter życzeń. W podtekście tego życzenia jest nawiązanie do modlitwy Ojcze Nasz: oby nam go nie zabrakło (chleba naszego powszedniego...). Symbolika chleba ma jeszcze inny wymiar: należy być jak chleb dobrym i jak chleb podzielnym.
Opłatek (z łac. oblatum- „dar ofiarny) to ważny element tradycji Kościoła Rzymskokatolickiego. Choć w historii Kościoła zwyczaj dzielenia się chlebem pochodzi jeszcze z pierwszych wieków chrześcijaństwa, to przaśny (niekwaszony) opłatek przypominający w formie ten dzisiejszy pojawił się dopiero w X w. w benedyktyńskim opactwie w Cluny. Na ziemiach Rzeczpospolitej opłatek zaczął pojawiać się przy okazji Świąt Bożego Narodzenia od końca XVIII w., kiedy to katolicka szlachta zaczęła się nim łamać wraz z bliskimi. Opłatek co najmniej od XIX i do początku XX w. był także wykorzystywany do wytwarzania ozdób świątecznych. Co ciekawe był to zwyczaj odnotowany jedynie na ziemiach polskich.
Z opłatkiem związanych było także szereg wierzeń o charakterze magicznym. Jego obecność przy wigilijnym stole miała zapewniać pomyślność, zdrowie w nadchodzącym roku. Znane są także zapiski o tym iż gospodarze wrzucali opłatki do studni by w ten sposób oczyścić wodę. Po wigilijnej wieczerzy opłatkiem były obdarowywane gospodarskie zwierzęta na pamiątkę ich obecności przy narodzinach Jezusa.
Współcześnie opłatek jest nadal wykorzystywany w Kościele Rzymskokatolickim jako komunikant przemieniający się w myśl dogmatów wiary w prawdziwe ciało Jezusa Chrystusa. Jest on także nieustannie obecny w obrzędowości związanej z Świętem Bożego Narodzenia, kiedy to zebrani wokół stołu uczestnicy wigilijnej wieczerzy łamią się nim składając sobie wzajemne życzenia.
W przeszłości do wypieku opłatka używano specjalnych szczypiec – kleszczy zwanych ż e l a z k a m i. Wytwarzali je rzemieślnicy – ż e l a z o r y t n i c y. Najczęściej matryce do wypieku opłatka miała charakter artystycznego ornamentu pochodzącego spod rąk wspomnianego żelazorytnika.
Muzeum Okręgowe w swoich zbiorach posiada takie szczypce do wypiekania opłatków. Eksponat ten pochodzi z 1594roku. Szczypce są: żelazne, kute, grawerowane o długości 78cm. Na tabliczce formy znajdują się dwa wygrawerowane opłatki z literami "JHS" i datą 1594.Niestety nie znamy dokładnej historii obiektu, wiemy tylko, iż pochodzą one z terenów Polski.
