18.05.2024 - 21.07.2024
W maju bieżącego roku mija osiemdziesiąta rocznica zdobycia klasztoru Monte Cassino. Muzeum Okręgowe im. Stanisława Staszica w Pile po raz pierwszy organizuje wystawę poświęconą tym wydarzeniom. W zbiorach Naszej placówki znajduje się ponad 200 obiektów związanych z II Korpusem Polskim, dowodzonym przez gen. Władysława Andersa.
Pierwsza część wystawy prezentuje obiekty obrazujące napaść Niemców i Sowietów na Polskę w 1939 r. 17 września 1939 r. Rosjanie, realizując postanowienia układu Ribbentrop – Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. zaatakowali Nasz kraj. W wyniku tej agresji pod okupacją sowiecką znalazły się znaczne połacie wschodnich ziem polskich. Do niewoli wzięto ponad 200 tysięcy żołnierzy i oficerów. Ponad 22 tysiące oficerów zostało zamordowanych wiosną 1940 r. Symbolem tej zbrodni jest Katyń. Setki tysięcy Polaków z kresów II RP wywieziono na Syberię. Według danych sowieckich było ich 325 tysięcy. Źródła polskie podają dane trzykrotnie większe. Wiele tysięcy pozostało na wieczność, na „nieludzkiej ziemi”.
Po napaści Niemców na Sowiety w czerwcu 1941 r. zmieniła się sytuacja międzynarodowa. Po podpisaniu w Londynie układu Sikorski-Majski 30 lipca 1941r. Polska i Sowiety znalazły się w jednym obozie sojuszniczym. W związku z nawiązaniem stosunków dyplomatycznych zmieniła się sytuacja polskich żołnierzy więzionych przez Sowietów od 1939 r. Z Naszego miasta, z syberyjskich łagrów, do Wojska Polskiego organizowanego w ZSRR przybyli m. in. mjr Kazimierz Rybicki i strażnik graniczny Czesław Maliński. Na dowódcę WP w ZSRR wyznaczono gen. Stanisława Hallera, a ponieważ został on zamordowany przez Sowietów, na dowódcę Amii Polskiej w Rosji powołano gen. Władysława Andersa, zwolnionego z więzienia w Moskwie. Pomimo podpisana licznych umów Polacy nie otrzymywali wystarczającej ilości sprzętu i wyposażenia, brakowało racji żywnościowych dla coraz szybciej rozrastającego się wojska. W konsekwencji gen. Anders zaczął przygotowania do przeniesienia podległych mu wojsk. Pomysł ten ochoczo poparli Brytyjczycy. Po otrzymaniu zgody Stalina i gen. Sikorskiego w 1942 r. Armia Andersa opuściła „nieludzką ziemię”. Przez Iran, Irak, Syrię żołnierze i cywilni uchodźcy trafili do Palestyny. We wrześniu 1942 r. Armia Polska liczyła ponad 70 tysięcy żołnierzy.
Na przełomie 1943 i 1944 r. żołnierze nasi trafili do Włoch, gdzie okryli się sławą walcząc pod Monte Cassino w maju 1944 r. W dwóch krwawych szturmach zginęło ponad tysiąc żołnierzy zaś około trzech tysięcy zostało rannych.
W bitwie wzięły udział m. in. dwie dywizje piechoty: 3 Dywizja Strzelców Karpackich i 5 Kresowa Dywizja Piechoty oraz 2 Samodzielna Brygada Pancerna, rozwinięta później do 2 Warszawskiej Dywizji Pancernej. W jednostkach tych służyło wielu żołnierzy, którzy po zakończeniu wojny związali swój los z Naszym miastem i tą drogą ich pamiątki trafiły do zbiorów pilskiego Muzeum. Weterani lub ich rodziny przekazali m. in. swoje mundury. Wśród tej licznej grupy byli: plut. Czesław Maliński (1909-1997), rodziny: ppłk. artylerii Kazimierza Rybickiego (1897-1985), lekarza, por. Donata Stankiewicza (1902-1980), wachmistrza 1 Pułku Ułanów Krechowieckich Alfonsa Ewertowskiego (1903-1977), ułana pułku Ułanów Karpackich Władysława Stolarka (1914-2007). Obok mundurów, odznak, dokumentów i zdjęć otrzymaliśmy od rodziny dra D. Stankiewicza i ppłk K. Rybickiego m. in. łóżko polowe, trzy parciane miski i wiadra z okresu walk o klasztor. Wśród wielu zdjęć na uwagę zasługują fotografie generałów: Władysława Sikorskiego, Władysława Andersa i Nikodema Sulika.
Zdjęcia z okresu służby w II KP. przekazali nam także m. in. Stefan Broszczyk (1922-1994) i Zygmunt Matuszewski z Piły (1926-2011), Jan Zaborowski z Szamocina i Wiktor Stajenka z Gromadna.
Obok darów zakupiliśmy kompletny mundur por. Janusza Prochowskiego z 12 Pułku Ułanów Podolskich. Ułani z tej jednostki, jako pierwsi zatknęli proporczyk pułkowy na gruzach klasztoru Monte Cassino, rankiem 18 maja 1944 r. Zakupiliśmy także dwie kompletne sylwetki mundurowe: czołgisty w kombinezonie zimowym i motocyklisty oraz nosze angielskie. Wszystkie wspomniane obiekty pochodzą z 1944 r.
Ciekawostką, nie związaną z Naszym regionem, jest zaprezentowanie na wystawie dwóch interesujących sylwetek mundurowych: gen. Wacława Przeździeckiego i Huberta Reglińskiego - komandosa 2 batalionu Komandosów Zmechanizowanych.
Marek Fijałkowski
